Je hormonen tijdens de overgang: wat gebeurt er precies in je lijf?

Tijdens de overgang verandert er veel in je lijf. Het is een transitiefase van een vruchtbare periode in je leven naar een onvruchtbare periode. Voor de voortplanting had je lichaam genoeg oestrogeen en progesteron nodig, maar deze hoeveelheid neemt in de overgang af. Je hebt de geslachtshormonen nog steeds nodig voor andere processen in je lijf, maar in mindere mate. En daar heeft de natuur een mooie oplossing voor.

De overgang heeft dus alles te maken met het opraken van de hoeveelheid eicellen in je eierstokken. Als je weet wat er precies gebeurt in je lichaam, ben je gemotiveerder om goed voor jezelf te zorgen en voel je je minder onzeker en gestrest (wat op zijn beurt weer helpt bij het verlichten van eventuele klachten).

Je cyclus, de overgang en je hormonen

Als vrouw word je geboren met een hele voorraad eitjes. Tijdens iedere cyclus verlies je een deel van deze voorraad, totdat de voorraad langzaam opraakt. Dat is het moment, zo rond je 45ste levensjaar, dat je in de overgang komt.

Tijdens je cyclus spelen twee hormonen een belangrijke rol: oestrogeen en progesteron. In de eerste helft van de cyclus maak je voornamelijk oestrogeen (oestradiol) aan. In de tweede helft, als er een eisprong plaatsvindt, maak je ook progesteron aan.

Als je in de overgang terechtkomt, betekent dat niet dat je van de één op de andere dag niet meer vruchtbaar bent. Sterker nog: je lichaam zet alles op alles om toch nog wat eitjes te laten rijpen. Dat proces wordt aangestuurd door de hersenen. Zij maken extra FSH (follikelstimulerend hormoon) en LH (luteïniserend hormoon) om de eicelrijping en eisprong op gang te houden. Hoe dichter bij de menopauze, hoe lastiger het wordt om de eicellen die nog voorradig zijn te stimuleren.

Ook ontstaat er in de overgang steeds vaker een cyclus zonder eisprong (ook wel anovulatoire cyclus genoemd), totdat de menstruatiecyclus helemaal uitblijft (de menopauze). Als er geen eisprong plaatsvindt, maak je dus weinig tot geen progesteron aan. Dit kun je bijvoorbeeld merken aan hevige bloedingen, langdurige bloedingen, verdikking van het baarmoederslijmvlies en baarmoederpoliepen.

Schommelende en afnemende hormonen tijdens de overgang

Hoe gedragen de hormonen zich nu precies tijdens de overgang? In de eerste fase, de perimenopauze, heb je een laag progesteronniveau of géén progesteron en juist een hoog en schommelend oestrogeenniveau. Dit wordt ook wel oestrogeendominantie genoemd.

Je menstruaties worden in de loop van de jaren steeds minder frequent. De aanmaak van oestrogeen volgt op den duur hetzelfde patroon als progesteron en wordt steeds minder, tot de eierstokken stoppen met de aanmaak van beide hormonen. Als je menstruatie vervolgens een jaar is uitgebleven, kun je met terugwerkende kracht zeggen dat je een jaar geleden in de menopauze bent gekomen.

Je lichaam komt daarna in de postmenopauze. Er is dan een laag oestrogeenniveau en geen aanmaak van progesteron vanuit de eierstokken.

Je cyclus tijdens de perimenopauze

Hoewel de overgang voor elke vrouw anders verloopt, kun je in grote lijnen de volgende dingen aan je menstruatie merken:

Fase 1: In de eerste fase is je menstruatiepatroon nog onveranderd. Wel kun je al de eerste klachten opmerken, zoals pijnlijke borsten, een kort lontje, slechter slapen en/of een opbelazen gevoel.
Fase 2: Je merkt dat je cyclus onregelmatiger of korter wordt met vaak heftigere bloedingen.
Fase 3: Daarna ga je een fase in waarbij de cycli langer worden of je steeds vaker een menstruatie overslaat. Ook zijn de menstruaties vaak lichter.
Fase 4: De laatste fase is het laatste jaar waarin je menstrueert. Het menstruatiepatroon van de vorige fase zet zich voort, maar je menstrueert steeds minder frequent. Een jaar na je laatste menstruatie kun je zeggen dat je in de postmenopauze zit (en dus een jaar geleden de menopauze was). In de jaren na de menopauze zoekt je lichaam een nieuw evenwicht.

Tijdens de overgang neemt bij iedere vrouw het niveau van oestrogeen en progesteron af, dat staat buiten kijf. Maar elk lichaam gaat hier anders mee om. Het moet wennen aan de kleine hoeveelheid geslachtshormonen en dat gaat niet altijd zonder slag of stoot. De één ervaart allerlei klachten, de ander merkt er (bijna) niets van.

De back-up van de eierstokken

Dat je eierstokken stoppen met de productie van oestrogeen en progesteron, betekent niet dat je de hormonen na de menopauze niet meer nodig hebt. Integendeel! Alleen kan je lichaam met veel minder geslachthormonen uit de voeten. Er zijn twee systemen in je lichaam die de taak van de eierstokken overnemen.

Ten eerste produceren de eierstokken nog wel het mannelijk hormoon testosteron, wat je lichaam omzet in oestrogeen. Ten tweede nemen de bijnieren de productie van de hormonen over. Vanuit het pro-hormoon DHEA maken ze verschillende oestrogenen aan. Ook zorgen ze voor voldoende progesteron.

Ondersteun je lichaam tijdens deze transitiefase

Om die lichamelijke processen optimaal te laten verlopen – en klachten te voorkomen of verlichten – kun je je lichaam een handje helpen. Deze tips gelden voor elke vrouw in de overgang:

Verminder stress en plan ontspanning in. Je bijnieren maken anders vanuit progesteron eerder het stresshormoon cortisol dan de benodigde geslachtshormonen.
Stabiliseer je bloedsuiker. Te veel schommelingen zijn een stressfactor voor het lichaam en heeft dus gevolgen voor de aanmaak van geslachtshormonen.
Zorg voor een goede spijsvertering en gezond microbioom. Beide spelen een belangrijke rol bij het reguleren van het stresssysteem.
Eet 300-500 gram groenten per dag. Het verzorgt de goede darmbacteriën en levert de benodigde vitamines en mineralen voor de omzetting van de hormonen.
Beweeg dagelijks. Een combinatie van krachtraining en bijvoorbeeld yoga is fantastisch. Meer spiermassa is onder andere belangrijk voor de gevoeligheid voor insuline, wat een belangrijke rol speelt bij een goede hormonale balans. Yoga helpt daarbij voor meer ontspanning, waar je bijnieren je dankbaar voor zijn.