Hormoontherapie en de overgang

Sinds de jaren ‘60 wordt hormoontherapie veel gebruikt als behandeling voor het verlichten van allerlei overgangsklachten. Verschillende internationale organisaties, zoals de North American Menopause Society, bevelen hormoontherapie aan als de beste keus bij (vasomotore) klachten, zoals opvliegers, tijdens de overgang. Na een aantal dagen kunnen de eerste klachten al verminderen. Hormoontherapie helpt bij: 

• Vasomotore klachten (opvliegers en nachtzweten)   
• Vaginale klachten, zoals droogheid, jeuk of pijn  
• Slecht slapen 
• Botontkalking (en het voorkomen daarvan)  
• Bij sommige vrouwen kunnen ook andere klachten verminderen, zoals hevige menstruele bloedingen, migraine en mentale klachten (denk aan stemmingswisselingen, stress en somberheid)  

Hormoontherapie kan worden aangeraden bij veel of hevige klachten, mits je niet in een risicogroep valt (zie: de mogelijke risico’s en bijwerkingen). De arts of specialist gaat na of er een onderliggende oorzaak aan ten grondslag ligt en of je met hormoontherapie moet starten. 

Uit recente onderzoeken blijkt dat hormoontherapie voor de meeste vrouwen een veilige en adequate oplossing is voor overgangsklachten. Het heeft verschillende voordelen voor de gezondheid, met name als je er niet te laat mee start. Er zijn steeds meer aanwijzingen in de literatuur dat het niet alleen overgangsklachten verhelpt, maar dat het mogelijk ook het risico op hart- en vaatziekten, diabetes en verschillende vormen van kanker vermindert. Deskundigen onderstrepen dat hormoontherapie nog altijd de meest effectieve behandeling is bij overgangsklachten. 

Toch wordt er al tientallen jaren gedebatteerd over hormoontherapie en de bijkomende gezondheidseffecten, risico’s en bijwerkingen. Zo bleek uit een onderzoek dat in 2002 wereldwijd veel aandacht kreeg dat hormoontherapie ook negatieve gevolgen kan hebben voor je gezondheid, zoals een verhoogd risico op borstkanker. Er heerste een tijd lang een negatief gevoel rondom hormoonbehandelingen. 

Inmiddels is er groeiend bewijs dat de risico’s niet zo alarmerend zijn als uit het onderzoek naar voren kwam. Ook is de medicatie ondertussen verder ontwikkeld en verfijnder. Onderzoekers en artsen zijn het erover eens dat hormoontherapie door de meeste vrouwen veilig en zonder risico’s kan worden gebruikt. Zeker als je tijdig begint.  

Zijn er dan helemaal geen risico’s aan verbonden? Dat is ook niet helemaal waar. De balans tussen risico’s en gezondheidsvoordelen blijft complex, zeggen onderzoekers. Zo komt hormoontherapie voor vrouwen die er op latere leeftijd mee starten met meer risico’s, omdat je lichaam al is gewend aan de lagere hormoonspiegels. Deskundigen zijn het erover eens dat de risico’s groter zijn dan de positieve effecten voor vrouwen die boven de 60 jaar zijn en dan starten met hormoontherapie.  

Ondanks dat hormoontherapie door specialisten wordt gezien als de meest effectieve behandeling bij overgangsklachten, brengt hormoontherapie enkele risico’s met zich mee. Deze risico’s gelden overwegend voor vrouwen die pas later in de overgang met de hormoonbehandeling starten. Dat zijn: 

• Verhoogd risico op borstkanker en baarmoederkanker bij langdurig gebruik (vijf jaar of langer).  
• Licht verhoogd risico op ziekte van hart of bloedvaten (zoals trombose).  
• Licht verhoogd risico op een beroerte. Rook je, heb je een hoge bloeddruk of een te hoog cholesterol? Dan is de kans veel groter. 

Ook kunnen in de eerste maanden van je hormoonbehandeling enkele bijwerkingen optreden als gevolg van het toenemen van de hormoonspiegels en/of het vinden van de juiste dosis hormonen die werkt voor jou. Dat zijn:  

• Hoofdpijn 
• Misselijkheid 
• Doorbraakbloedingen 
• Gespannen of gevoelige borsten 

Hormoontherapie wordt afgeraden bij vrouwen met (een voorgeschiedenis van) borstkanker, hormonale kanker, herseninfarct, trombose, leverziekten en abnormaal vaginaal bloedverlies. 

Hormoontherapie vult de geslachtshormonen (oestrogeen en progesteron) in je lichaam aan gedurende de periode waarin je hormoonspiegels schommelen en dalen. Het stabiliseert zo de hormoonspiegels en vermindert schommelingen, waardoor de hormonale klachten die je daarvan ervaart sterk verminderen of zelfs volledig verdwijnen. 

Bij hormoontherapie worden beide vrouwelijke geslachtshormonen aangevuld: oestrogeen (oestradiol) en progesteron. De aanvulling van oestrogeen vermindert de hormonale klachten die je in de overgang ervaart. Progesteron beschermt je daarnaast tegen de opbouw van te veel baarmoederslijmvlies (als gevolg van de oestrogeentoediening). Dat is belangrijk, want een overschot kan hevige bloedingen veroorzaken en vergroot de kans op baarmoederkanker. Zit je in de postmenopauze of heb je geen baarmoeder? Dan is progesteron niet nodig. 

Samen met de arts ga je op zoek naar de juiste dosering hormonen die je klachten doet verdwijnen of verminderen. Het streven is om zo min mogelijk hormonen te gebruiken, maar zo veel als nodig om de klachten te verminderen. De dosering bouw je daarom langzaam op. Ook worden aanbevelingen op basis van de laatste wetenschappelijke onderzoeken voortdurend bijgesteld. Wees je ervan bewust dat het een paar maanden kan duren voordat je de geschikte vorm en dosis hebt gevonden. 

Hoe lang je hormoontherapie moet gebruiken, hangt af van jouw persoonlijke situatie en klachten. Over het algemeen adviseert de arts na vijf jaar te stoppen met de behandeling. Voorop staat dat je lang genoeg wilt behandelen en in overleg met de arts rustig afbouwt zodra het goed gaat. 

Er zijn verschillende vormen van oestrogeen en progesteron die je in hormoontherapie kunt aantreffen:  

• Bio-identieke hormonen: hormonen die identiek zijn aan de hormonen in je lichaam. Dat betekent dat ze vergelijkbare effecten in het lichaam hebben als de lichaamseigen hormonen en op dezelfde wijze worden afgebroken.  
• Synthetische hormonen: kunstmatige hormonen die de eigenschappen hebben van lichaamseigen hormonen, maar een andere biochemische structuur hebben (de anticonceptiepil bevat deze hormonen bijvoorbeeld ook).  

De meeste behandelingen die worden voorgeschreven bevatten bio-identiek oestrogeen (oestradiol), wat precies hetzelfde werkt als het oestradiol dat je als vrouw zelf aanmaakt(e). Daarnaast bevat het vaak bio-identiek progesteron of synthetisch progestageen (zoals levonorgestrel of dydrogesteron). Welke vorm bij wie aanslaat, is niet te voorspellen. De één reageert beter op bio-identieke hormonen, de ander juist op synthetische of een combinatie van beide. 

Daarnaast komen de hormonen in drie toedieningsvormen.   

1. Via de huid (gels, zalven en pleisters) 
2. Via de mond (tabletten en capsules)  
3. Via de vagina (crèmes en ovules)  

De keuze voor de toedieningsvorm hangt af van de aard van de klacht(en). Als je klachten het toelaten, wil je ze zo lokaal mogelijk behandelen. Medicatie die je op de huid aanbrengt, heeft de voorkeur omdat je er minder van nodig hebt en je het risico op trombose ontwijkt doordat de hormonen niet via de lever worden omgezet.  

Heb je voornamelijk last van vaginale klachten, zoals droogheid en jeuk, dan hebben vaginale toedieningsvormen de voorkeur. Deze behandelingen leveren een lage dosis oestrogeen rechtstreeks aan de vagina, waardoor klachten verlichten zonder dat je de rest van het lichaam blootstelt aan de hormonen. 

Als je niet wilt of kunt kiezen voor hormonen, kun je op andere manieren je hormoonhuishouding tijdens de overgang ondersteunen en zo klachten verminderen. Je kunt kiezen voor hormoonvrije medicatie (bijvoorbeeld bij gewichtstoename of opvliegers). Daarnaast kunnen hoogwaardige voedingssupplementen invloed hebben op de aanmaak, omzetting of afbraak van hormonen, waardoor er een beter evenwicht ontstaat*. Hormoontherapeuten raden aan om in ieder geval magnesium, omega 3, vitamine D en een vitaminen- en mineralencomplex te overwegen. Ook een gezonde voeding en leefstijl hebben een niet te onderschatten invloed op je gezondheid tijdens de overgang.  

*Gezondheidsclaim in afwachting van goedkeuring door de Europese Commissie.