Hoe stress jouw overgang beïnvloedt (dat effect is groter dan je denkt)

In onze huidige maatschappij staan we vrijwel altijd aan. We rennen van hot naar her en aan de to-do-lijst komt nooit een einde. Daarbij komt dat wij vrouwen onszelf vaak geen rust gunnen, of in ieder geval niet voldoende. Dat heeft effect op de hormoonhuishouding en dat merk je tijdens de overgang.

Menopauzeconsulent Suzanne Rouhard legt de effecten van stress op de menopauze uit.

Als je te vaak aan staat

We hebben een veeleisende baan of een eigen bedrijf, we zorgen voor een gezin en/of onze ouders en hebben een druk sociaal leven. En tussen de bedrijven door komen er via onze smartphone en tablet nog meer prikkels op ons af.  

We hebben het idee dat we altijd bereikbaar moeten zijn en zijn vergeten hoe we even terugschakelen. Al die prikkels en drukte hebben hetzelfde effect op ons lichaam als een stressreactie bij een acute, levensgevaarlijke gebeurtenis.

Wat gebeurt er in je lichaam bij stress

We zitten genetisch eigenlijk nog zo in elkaar als de mens van voor de agrarische samenleving, de jagers en verzamelaars. In die tijd hadden we te maken met levensbedreigende situaties, zoals een aanval door een sabeltandtijger.  

Je hersenen reageren op dergelijk gevaar door een domino-effect van reacties in je lichaam. Het sympathisch zenuwstelsel ontketent bijna onmiddellijk een vecht- of vluchtreactie die je lichaam klaarstoomt om in actie te komen en je in veiligheid te brengen. De stresshormonen adrenaline en cortisol spelen hierbij de hoofdrol.

Wat helpt bij stress?

Wat doet adrenaline?

• Hoge bloeddruk en je hartslag gaat omhoog 
• Je spieren spannen zich aan en er wordt bloed onttrokken aan andere organen (wat vervolgens wordt gebruikt voor je spieren) 
• Je pupillen worden groter 
• Je spijsvertering gaat op een laag pitje (je gaat immers niet eten als er gevaar is) 

Wat doet cortisol?

Tegelijkertijd geeft de hypofyse, een kliertje onder in je brein, de bijnieren de instructie om cortisol te produceren. In een gevaarlijke situatie zorgt cortisol ervoor dat de bloedsuikerspiegel stijgt en de stofwisseling verhoogt. Zo komt er meer energie vrij om met de stressvolle situatie om te gaan.

Al met al een slimme (en logische) reactie van je lichaam om je klaar te stomen om in actie te komen.

Je lichaam onder constante stress

Als je constant aan staat en niet voldoende rust neemt, geeft je lichaam deze reactie de hele dag door. Chronische stress dus. En dat is waar het voor veel vrouwen mis gaat. 

Jouw lichaam maakt geen onderscheid tussen de stress van acuut gevaar (zoals een auto die op je afstevent terwijl jij op een zebrapad loopt) en de stress van altijd in de actiemodus staan. De reactie van het lichaam is misschien wat minder hevig dan bij acuut gevaar, maar wel constant aanwezig. Dat betekent dat je lichaam langdurig cortisol aanmaakt, en dat heeft effect op je gezondheid en hormoonhuishouding.

Het lichaam functioneert minder goed

Een langdurige aanmaak van cortisol gaat ten koste van andere belangrijke lichaamsfuncties. De spijsvertering komt bijvoorbeeld op een laag pitje te staan, waardoor je voeding niet goed wordt verteerd en voedingsstoffen minder goed worden opgenomen. En dat terwijl je deze voedingsstoffen juist nodig hebt voor de aanmaak van hormonen. Veel vrouwen hebben dan ook spijsverteringsproblemen, zoals maagzuur, een opgeblazen gevoel en darmproblemen.

Ook hunkert je lichaam naar een meer koolhydraten om te garanderen dat je genoeg energie hebt om te vluchten of te vechten. Dat is immers wat je lichaam denkt dat het nodig heeft: energie om jezelf in veiligheid te brengen.

Als dat te lang duurt, is je lichaam niet meer in staat om je bloedsuikerspiegel op peil te houden, ontstekingen te remmen en je immuunsysteem goed te laten werken. Het resultaat? Je voelt je vermoeid, zowel mentaal als fysiek, en opgejaagd.

Cortisol tijdens de overgang

Cortisol heeft dus op de lange termijn vergaande gevolgen voor je welzijn. Als je gedurende een lange tijd in de actiemodus staat en te weinig rust neemt, stijgt het cortisol zodanig dat het je hormonale systeem in de war brengt. Je lichaam is immers niet gemaakt om altijd in die ‘haast- en spoedstand’ te staan. Wat doet het stresshormoon precies met je geslachtshormonen tijdens de overgang?

De belangrijke functie van de bijnieren

De bijnieren, die cortisol produceren, zijn je back-upsysteem na de menopauze. Dat willen zeggen dat ze de benodigde hoeveelheid oestrogeen en progesteron produceren als je eierstokken daarmee zijn gestopt. Dat betekent dat je nu nog zuiniger wilt zijn op je bijnieren dan vóór de overgang. 

Maar als jij constant onder druk staat en stress hebt, staan jouw bijnieren voor een keuze: welke hormonen maken we van de bouwstoffen? Omdat onze overlevingsdrang evolutionair gezien altijd voor gaat, kiest je lichaam voor de aanmaak van cortisol boven de aanmaak van oestrogeen en progesteron. Met als gevolg dat je hormonen uit balans raken.

Je lichaam doet precies dat wat nodig is, maar helaas is dat in de wereld waar we nu in leven niet altijd zo handig.

Is jouw zenuwstelsel overactief?

Vaak heb je zelf niet door dat je altijd in de actiemodus staan. Je leeft immers al jaren zo. Al die drukte en gejaagdheid is je referentiekader geworden.  

Misschien merk je wel dat je klachten bijvoorbeeld verminderen tijdens je vakantie. Eigenlijk zegt dat al genoeg: op vakantie ben je wel ontspannen en krijgt je lichaam de kans om zich te focussen op de aanmaak van de geslachtshormonen in plaats van cortisol. Dat merk je direct.

Andere signalen die erop wijzen dat je zenuwstelsel overactief is (en je dus vaker rust mag nemen):

• Je bent prikkelbaar en snel geïrriteerd 
• Je hebt ’s morgens koffie nodig om wakker te worden 
• Je lacht minder vaak dan vroeger 
• Je hebt het gevoel dat je niet alles onder controle hebt 
• Je voelt je regelmatig gestrest door kleine dingen 
• Je hebt beduidend minder zin in seks 
• Je bent perfectionistisch en accepteert het niet als iets een keer niet naar wens gaat 
• Je slaapt slecht in/door of bent ’s ochtends niet wakker te krijgen 
• Je ervaart je wijntje tijdens het eten als enige ontspanning van de dag 

Stress verminderen in de overgang

Herken je jezelf in meerdere punten? Je kunt de regie over je hormonen terugpakken door simpelweg vaker te ontspannen. Dat klinkt stiekem best goed, toch?

Hoe je jouw zenuwstelsel kunt kalmeren: 

1. Plan een dagelijks rustmoment in je agenda. Dat hoeft niet eens veel tijd in beslag te nemen. Begin met vijf tot tien minuten waarin je iets doet dat je ontspant, zoals een diepe buikademhaling, een meditatie, even lekker dansen of een korte wandeling in de natuur. 

1. Douche koud af na je warme douche. Koud water is een echte acute stressprikkel voor het lichaam. En die acute prikkel gaat chronische stress tegen. Als je het moeilijk vindt, begin dan bij je voeten en kuiten en werk zo naar boven. 

1. Schrijf elke dag op waar je dankbaar voor bent. Gevoelens van dankbaarheid zijn helend voor onze gezondheid, blijkt keer op keer uit onderzoek. Het geeft direct positieve energie en dat heeft invloed op je zenuwstelsel. Schrijf iedere avond op waar je dankbaar voor bent. Had je een leuk praatje met iemand in de supermarkt of genoot je zo van die salade op een zonnig terras? Het kan van alles zijn.  

Kalmeer je zenuwstelsel

Ervaar je, om wat voor reden dan ook, veel stress tijdens de overgang? Je kunt door aanpassingen in je leefstijl en voeding en met ondersteuning van je gezondheid in deze levensfase ondersteunen en je zenuwstelsel kalmeren.

Bekijk wat je kunt doen

Bronnen

• Reed SD, Newton KM, Larson JC, Booth-LaForce C, Woods NF, Landis CA, Tolentino E, Carpenter JS, Freeman EW, Joffe H, Anawalt BD, Guthrie KA. (2016). Daily salivary cortisol patterns in midlife women with hot flashes. PMID: 26663024.
• Shabani F, Montazeri M, Abdolalipour S, Mirghafourvand M. (2022). The effect of mindfulness training on stress and sleep quality of postmenopausal women: A systematic review and meta-analysis. PMID: 36346199.
• Hopper SI, Murray SL, Ferrara LR, Singleton JK. (2019). Effectiveness of diaphragmatic breathing for reducing physiological and psychological stress in adults: a quantitative systematic review. PMID: 31436595.

Ook interessant voor jou

FAQ

Welke oefeningen kun je doen om stress te verminderen?

Als je gestrest bent of veel spanning in je lichaam voelt, kan mindfulness of een ademhalingsoefening helpen om de stressreactie in je lichaam te bedaren. Adem vier tellen in door je neus, houd je adem zeven tellen vast en adem in acht tellen uit door je mond. Doe dit vijf tot tien minuten. Op YouTube vind je nog veel meer ademhalingsoefeningen.